تاريخچه طب نظامي و رزمي در ايران و جهان(5)
تاريخچه طب نظامي و رزمي در ايران و جهان(5)
بهداري ژاندارمري
و چون امنيه کل مملکتي در سال 1301 تشکيل يافت، امور درماني آن به دايره صحيه قشون محول گرديد و مقرر شد افراد امنيه از مؤسسات بهداشتي درماني ارتش استفاده کنند.
اين وضع تا سال 1320 که امنيه کل مملکتي از ارتش مجزا گرديد و تحت نام ژاندارمري جزء وزارت کشور ادامه داشت.
در سال 1305 ه . ش بر حسب تجربيات بدست آمده تغييراتي در سازمان قشون پديد آمد از جمله در سازمان ارکان حرب کل قشون به جاي 5 دايره، 9 دايره منظور شد، و دايره (صحيه قشون) به اداره صحيه کل قشون تبديل گرديد.
در سال 1313 ه . ش صحيه کل قشون از سازمان ارکان حرب متنوع شد و جزء عناصر متشکل وزارت جنگ گرديد و يک بيمارستان 20 تختخوابي نيز براي امنيه کل مملکتي احداث شد.
ولي با وجود تغييرات بعدي تا سال 1332 ه . ش سازمان بهداري ژاندارمري در مرکز داراي يک پزشک تحصيل کرده و دو پزشک مجاز و در يگانهاي خارج از مرکز فقط دو پزشک و چند پزشکيار مشغول خدمت بودند.(1 )
در سال 1332 بهداري ژاندارمري نوسازي شد. دانشجويان پزشکي استخدام، پزشکان مختلف غير نظامي استخدام و آموزشگاه بهياري تأسيس شد و پزشکان وظيفه نيز در بهداري ژاندارمري مشغول بکار گرديدند، يک درمانگاه تخصصي مجهز نيز ساخته شد.
در سال 1334 که بهداري ژاندارمري در ساختمان نوبنياد مستقر شد اين درمانگاه تخصصي افتتاح گرديد.
در سال 1335 بيمارستان 150تختخوابي ژاندارمري نيز با بخشهاي مختلف تخصصي افتتاح شد.
در سال 1350 درمانگاه مرکزي ژاندارمري تأسيس و درمانگاه تخصصي قبلي به آن محل نقل مکان نمود.
بهداري ژاندارمري پس از مراحل مختلف بازسازي و نوسازي در سال 1354 داراي سازمان زير گرديد
اداره بهداري ژاندارمري مرکز
150پزشک و دندانپزشک و داروساز
646 پزشکيار، پرستار، ماما و بهيار
55 افسر خدمات بهداري
مدرک: نقل از سالنامه ژاندارمري 1354 ه . ش
اسامي رؤساي بهداري ژاندارمري (به ترتيب اشتغال)
سرهنگ دکتر طباطبايي
سرهنگ دکتر معتضدي
سرتيپ دکتر مقدم
سپهبد دکتر مير افضلي
سرتيپ دکتر فرازي
سرتيپ دکتر عرفاني
سرتيپ دکتر شريعتمداري
سرتيپ دکتر معتدل
رؤساي بيمارستان ژاندارمري مرکز به ترتيب اشتغال
سرتيپ دکتر شريعتمداري
سرتيپ دکتر معتدل
سرتيپ دکتر حجازي
پزشکان نظامي مشهور اين دوره
دکتر غلامحسين آشوري:
دکتر حسين بهرامي (احياء السلطنه):
حاج ميرزا (محمد) حسين خان اعتماد الاطبا: (3)
امير اعلم، دکتر اميرخان:
وي در دومين دوره قانون گذاري از تهران به نمايندگي مجلس شوراي اسلامي انتخاب شد. در سال 1328 ق با رتبه سرتيپي به رياست بهداري ارتش (رياست صحيه کل قشون) انتخاب شد و جهت انتخاب پزشکان ارتش ترتيب مسابقه را معمول داشت. براي ارتش بهداري مرتب و منظم طبق اصول جديد تأسيس نمود. در سال 1330 ق تنظيم تشکيلات بهداري ژاندارمري جديد التأسيس را به عهده گرفت. در 1335 ق به سمت طبيب حضور احمد - شاه و پس از روي کار آمدن رضاشاه به عنوان طبيب مخصوص وي مشغول کار مي گردد.
نامبرده داراي نشانهاي متعدد و مشاغل مختلف از جمله رياست دانشکده پزشکي بوده است. در سال 1321 ه . ش.
پس از عزيمت پروفسور ابرلين اولين رييس دانشکده پزشکي به فرانسه دکتر امير اعلم از طرف شوراي دانشکده پزشکي به رياست اين دانشکده برگزيده شد. بيمارستاني که بنام او در خيابان سعدي داير شد به همان اسم هنوز پا بر جاست. او در سال 1340 ه . ش در تهران در گذشت.( 5)
حکيم الدوله، دکتر ميرزا محمد حسن خان:
بايد توجه داشت که در دوران قاجاريه علاوه بر کساني که عضو رسمي پزشکي نظام بودند در مقاطع خاصي براي قدرداني از خدمات و زحمات بعضي افراد با تصويب شاه درجات نظامي و حقوق خاص آن اعطا مي شد.
حکيم باشي، حاجي ميرزا سيد باقر:
حکيم باشي، ميرزا سيد رضي: ( 6)
رئيس الاطباء ميرزا علي:
مقدمات را در ايران آموخت سپس به اروپا رفت و در دانشکده پاريس مشغول تحصيل شد. پس از دريافت دانشنامه به ايران بازگشت و مطابق رسم آن زمان ابتدا در سال 1299 ق ملقب به معتمدالاطباء و جزء اطباي خاصه ناصرالدين شاه شد. وي قبلاً پس از مرگ ميرزا رضاي دکتر در سال 1294 ق به جاي او به معلمي طب دارالفنون برگزيده شده بود. از سال 1299 تا 1303 ق پزشک مخصوص يا حکيم باشي کامران ميرزا نايب السلطنه وزير جنگ نيز بود لذا پس از مرگ ميرزا سيّد رضي سمناني رئيس الاطبا که حکيم باشي کل نظام بود به جاي او نشست و ملقب به رئيس الاطباء گرديد. و بدين ترتيب رئيس بهداري ارتش شد.
در سال 1308 ق لقمان الملک پسر ميرزا کاظم فيلسوف الدوله رشتي به جاي وي عهده دار اين سمت يعني رئيس بهداري ارتش شد.
رجايي، دکتر يحيي:
وي در مدت خدمت خود منتهاي فعاليت را در معالجه بيماران ارتش به خرج مي داد. سرانجام در تاريخ 19 شهريور 1320 ش هنگام درگيري در غرب کشور کشته شد.
ضياءالاطباء، ميرزا ابراهيم خان گيلاتي:
طبيب ميرزا ابوالحسن خان بهرامي:
در سال 1297 ق با کمک اعتضاد السلطنه که وزير علوم بوده است به تدريس در مدرسه طب مي پردازد.
در سال 1304 ق به رياست مريضخانه دولتي گمارده شده و در سال 1305 ق به منصب سرتيپي شوم رسيده و سرانجام در سال 1310 ق سرتيپ اول شده است. وي در مطب خود نيز به تدريس طب به دانشجويان مشغول بود و کتب متعدد نيز تأليف نمود از جمله کتب: تشريح، پاتولوژي، فيزيولوژي، تراپوتيک و ...
نامبرده در سال 1320 ق / 1912 م به درجه امير توماني که آخرين رتبه هاي نظامي آنوقت بود نائل آمد.
لقمان الملک، دکتر سعيد مالک:
مشير اعلم، دکتر ابوطالب خان:
لسان الحکما، يحيي ميرزا شمس:
پس از تحصيلات مقدماتي به تهران آمد در سال 1303 ق وارد مدرسه دارالفنون شد و در مرحله بعدي به تحصيل علم طب در همان مدرسه همت گماشت. در 1312 ق که دکتر (راتولد) فرانسوي به عنوان کحال (چشم پزشک) به ايران آمد و در مدرسه دارالفنون مشغول به تدريس شد وي نيز جزء شاگردان او قرار گرفت. در 1316 ق به فرانسه رفت و سه سال سمت رياست قسمت کلينيک بيمارستان مخصوص دکتر (گالزفسکي) را به عهده داشت. سپس به ايران مراجعت کرد و به رياست قسمت چشم پزشکي بيمارستان دولتي سينا و بيمارستان وزيري برگزيده شد. پزشکي مردمي و خدمت گذار بود.
از فرزندان او دکتر علي شمس، خون شناس و استاد دانشگاه تهران و به رياست بهداري ارتش رسيد.
فرزندان ديگري نيز داشته در رشته پزشکي داراي خدماتي مي باشند.
پروفسور شمس، محمد قلي:
وي پس از ورود به ايران بخش چشم پزشکي ارتش را در خيابان حافظ چهارراه عزيز خان تأسيس نمود.
سپس بخش چشم پزشکي مدارس را در قسمتي از ساختمان مدرسه دارالفنون داير کرد.
مظاهري، دکتر حسين:
سپس تحصيلات خود را در دبيرستان سن لوئي و دانشکده پزشکي تهران به پايان رساند و در آبان 1319 ش براي انجام خدمت وظيفه وارد ارتش گرديد. در 29 آبان 1320 ش به درجه ستوان دومي مفتخر و به سمت پزشک گردان سوم هنگ 37 پياده لشکر 9 اصفهان منصوب گرديد. وي از پزشکان فعال و وظيفه شناس بود و به زبان فرانسه آشنايي داشته است.
وي در تاريخ 24 خرداد 1321 ش هنگامي که جزء ستون اعزامي به ناحيه بختياري بوده در درگيري کشته مي شود.
معتمد، دکتر احمد خان:
ملکزاده، دکتر مهدي بهشتي:
در سال 1333 ق رئيس حافظ الصحه کل نظام و رياست بيمارستان احمديه شد و در 1334 ق در حالي که مهاجرين احرار را در زمان مشروطيت تا اصفهان همراهي مي کرد توسط انگليسي ها دستگير شد و تا سال 1335 اسير بود (مدتي اسير انگليسي ها و بعد اسير روسها). 7
اديب الحکما، ميرزا سليم خان:
حکيم الحکما، ميرزا محمد صادق (يزدي):
فرزند ميرزا سيد محمد ربيع، تحصيلات طبابت در دارالفنون، طبيب نظامي.
مستشار الاطبا، آقا سيد علي اکبر (تهراني):
فرزند ميرزا سيّد ربيع، تحصيلات طبابت در دارالفنون، طبيب نظامي در سالهاي 1328 ق.
مير، دکتر يوسف: (8)
در 1908 م روانه سويس شد. در 1914 م از دانشکده پزشکي لوزان درجه دکترا گرفت. در بخش جراحي لوزان در سال 1890 که توسط جراح مشهور سزار روس (CESAROUX) اداره مي شد، به عنوان آسيستان پذيرفته شد.
در سفري که علي اکبر داور به لوزان داشت از او دعوت کرد به ايران بيايد.
در سال 1300 ه . ش قدم به ايران گذاشت. مطابق رسم آن زمان که پزشکان تحصيل کرده خارج از کشور پس از ورود در بيمارستانهاي نظامي خدمت مي کردند.
ابتدا در مريضخانه نظامي احمديه مشغول خدمت شد. او که جراح حاذقي بود در دروازه سال اوليه که هنوز برق در تهران به راه نيفتاده بود، اعمال جراحي را در نور ضعيف چراغ نفتي انجام مي داد. وسايل جراحي در سماوري بزرگ جوشانده و استريل مي شد.
بعدها در بيمارستان شماره 1 و 2 ارتش مشغول به کار شد، دکتر حسين مهدوي که از اولين شاگردان او بود و بعدها تخصص جراحي ترميمي فک و صورت را بدست آورد با تلاش بسيار اولين بخش جراحي فک و صورت را در بيمارستان رازي پايه گذاري کرد.
دکتر مير بعدها به رياست بخش بيمارستان 1 و 2 ارتش منصوب شد در سال 1321 ه . ش دکتر مير بنا بر پيشنهاد اولياي دانشکده پزشکي از سمت خود در بيمارستان ارتش استعفا داد و رسما به دانشگاه تهران انتقال يافت.
در بين جراحان جواني که از خارج بازگشته و دوره نظام خود را تحت نظر دکتر مير مي گذراندند، دکتر يحيي عدل (پروفسور عدل) بود که در پاريس دوره ديده و در همان ايام خدمتش در نظام به استخدام دانشگاه تهران در آمده بود.
نامبرده در 1318 ه . ش در سن 30 سالگي به ايران بازگشته و جهت خدمت نظام در اختيار بيمارستان شماره 1 ارتش قرار گرفته بود.
پينوشتها:
1. قائم مقامي، سرهنگ مهندس جهانگير، تاريخ ژاندارمري ايران از قديمي ترين ايام تا عصر حاضر، تهران: 1355، ص ص 59 - 68 پراکنده.
2. روستايي، محسن، تاريخ طب و طبابت در ايران، جلد دوم، تهران: سازمان اسناد و کتابحانه ملي جمهوري اسلامي ايران، 1382، ص 5
3. همان، ص 58
4. اين توضيح از طرف مولف اضافه شده، نامبرده عموي مادر مولف مي باشد.
5. همان، ص 123
6. بامداد، مهدي، شرح حال رجال ايران، جلد 5، تهران: چاپخانه بانک بازرگاني ايران، 1347ش، ص 157
7. بامداد، مهدي، شرح حال رجال ايران، جلد 4، تهران: چاپخانه بانک بازرگاني ايران، 1347ش، ص 168
8. مير، دکتر يوسف، زندگينامه و تاريخچه تحول طب و جراحي دکتر محمد علي مير و دکتر علي محمد مير، چاپ اول، تهران: انتشارات طلايه، 1383، ص 32
منابع فارسی؛
1. ابن ابي اصيبعه، ترجمه سيد جعفر غضبان، دکتر محمود نجم آبادي، عيون الانباء في طبقات الاطباء، جلد اول، تهران: چاپخانه دانشگاه تهران، 1349 ش، ص ص 54، 32؛ 62
2. احمديه، دکتر آسيس، يادنامه حکيم دکتر عبدالله خان احمديه، چاپ اول، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه علوم پزشکي و خدمات بهداشتي درماني تهران، زمستان 1381، ص ص 17، 16.
3. احمديه، عبدالله، راز درمان، تهران: اقبال، ص 35.
4. اعتماد السلطنه، محمد حسن خان، الماثر و الاثار، جلد اول، تهران: ص 349.
5. افضل الملک، غلامحسين، افضل التواريخ، تهران: ص 116.
6. الگود، سيريل (طبيب سفارت انگليس در ايران)، ترجمه محسن جاويدان، تاريخ پزشکي ايران، تهران 1352، ص ص 628 - 732 پراکنده.
7. بامداد، مهدي، شرح حال رجال ايران، جلد 4، تهران، چاپخانه بانک بازرگاني ايران، 13247 ش، ص 168
8. بامداد، مهدي، شرح حال رجال ايران، جلد 5، تهران، چاپخانه بانک بازرگاني ايران، 13247 ش، ص 157
9. ب. ن، تاريخ جاويد، تهران: وزارت جنگ، ستاد ارتش، 1325 ش، تصاوير.
10. بروگش، هنريش، سفري به دربار سلطان صاحبقران، تهران: ب.ت، ص 447.
11. ب. ن، تاريخچه پزشکي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلام ايران، نشريه نهمين گردهمايي روساي بيمارستانها و درمانگاهها و مراکز درماني نهاجا، تهران: مردادماه 1385، ص4
12. بيگلرپور، سرتيپ عليقلي، تاريخ تشکيل ارتش نوين ايران، بخش نخست از سال 1300 تا 1320 ش، تهران:چاپخانه ارتش، 1325، ص 38، تصاوير ص ص 44، 65، 80
13. پژوهشگران ايران، کتاب گيلان (فصل بهداشت و درمان) جلد سوم، تهران: 1374، ص 545.
14. پولاک، ياکوب ادوارد، سفرنامه ايران، تهران: انتشارات خوارزمي، 1361، ص 212.
15. تاج بخش، حسن، تاريخ دامپزشکي و پزشکي ايران دوران اسلامي، جلد دوم، تهران: 1375، ص 681.
16. تاج بخش، حسن، تاريخ بيمارستانهاي ايران، تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1379، ص 242.
17. چاوشي، معصومه، تاريخچه تشکيل سازمانهاي امداد و نجات در جنگهاي جهاني، روزنامه اعتماد، شماره 978، تهران: دوشنبه 23 آبانماه 1384، ص2.
18. رايت، سردنيل، ترجمه غلامحسين صدري افشار، انگليسيان در ايران، تهران: نشر اختران، چاپ اول، 1383، ص ص 163 - 174 پراکنده.
19. روستايي، محسن، تاريخ طب و طبابت در ايران، جلد دوم، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران، 1382، ص ص 5 - 128 پراکنده.
20. غفاري، ابوالحسن، تاريخ روابط ايران و فرانسه، تهران ب. ت، ص 99
21. قائم مقامي، سرهنگ مهندس جهانگير، تاريخ ژاندارمري ايران از قديمي ترين ايام تا عصر حاضر، تهران: 1355، ص ص 68، 59.
22. قدرت، دکتر سيد محمد حسين، باستان شناسي قرآن کريم، تهران: انتشارات بيان جوان، 1383، ص 66.
23. کاظمي، سپهبد محمد، تاريخ پنجاه ساله نيروي زميني ايران، تهران: آبانماه 1355 ش، ص 45.
24. کرزن، جرج. ن، ايران و قضييه ايران، جلد اول، تهران: ب.ت، ص 769.
25. گاردان، کنت آلفرد، خاطرات مأموريت در ايران، ترجمه عباس اقبال آشتياني، به کوشش همايون شهيدي، تهران: 1362، ص ص 140، 135، 134.
26. گروته، هوگو، ترجمه مجيد جليلوند، سفرنامه گروته، تهران: ب.ت، ص 322.
27. محقق، دکتر مهدي، تاريخ اخلاق پزشکي در اسلام و ايران، تهران: انتشارات سروش، 1374، ص 26.
28. ميراحمدي، دکتر مريم، تاريخ سياسي و اجتماعي ايران در عصر صفوي، چاپ اول، تهران: 1371، ص 227.
29. مير، دکتر يوسف، زندگينامه و تاريخچه تحول طب و جراحي دکتر محمد علي مير و دکتر علي محمد مير، چاپ اول، تهران: انتشارات طلايه، زمستان 1383، ص 32.
30. هدايت، رضاقلي خان، روضت الصفاي ناصري، جلد 9، تهران: ب.ت، ص 291.
31. يکرنگيان، سرتيپ ميرحسين، سري در تاريخ ارتش ايران، چاپ دوم، تهران: انتشارات خجسته، 1384، ص ص 243، 223
منابع لاتين بخش یک
1- AMEDDREGIMENT. AMEDD. Army.Mil, Hilighlights in Army Medical
2- Department history, 4/6/2006. U.S.A., Chicago: 1978,P.306 b-g Wiliam nault, Wh., World Book, Voll,
منابع بخش دو
1. تراب زمزمي، عبدالحميد، ترجمه مژگان نژند، جنگ ايران و عراق، تهران: نشر سفيد، 1368، ص 22
2. جعفري، مجتبي، اطلس نبردهاي ماندگار (عمليات نيروهاي زميني در هشت سال دفاع مقدس شهريور 1359 - مردادماه 1367)، تهران، نوديد طراحان، 1384، ص 15
3. سيف الله، سرتيپ دکتر غلامرضا (رئيس اداره بهداري نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس)، يادداشتهاي شخصي و خاطرات چاپ نشده.
4. نامجوي نيک، سرتيپ 2 دکتر خسرو (معاون اداره بهداري نيروي زميني ارتش جمهوري اسلامي ايران در هشت سال دفاع مقدس)، يادداشتهاي شخصي و خاطرات چاپ نشده.
5. گاه شمار سياست خارجي ايران نوازني، بهرام، صفحه 250 - 253، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامي 1381
6. جنگ ايران و عراق عبدالمجيد تراب زمزمي. ترجمه مژگان نژند ص 22، تهران - زمستان 1368 نشر سفيد.
7. اطلس نبردهاي ماندگار، عمليات نيروي زميني در هشت سال دفاع مقدس ص 15مجتبي جعفري. ارتش جمهوري اسلامي ايران. مرکز پژوهشهاي دفاع مقدس، چاپ دوم، زمستان 1384
نامجوی نیک ، خسرو ، تاریخچه طب نظامی ، انتشارات ایران سبز ،1389
/ج
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}